De mooiste schoorsteen-tweeling staat in Eindhoven
EINDHOVEN - Alles wat u wilde weten over fabrieksschoorstenen maar waar u nooit erg in had om er naar te vragen: het komt allemaal uitvoerig aan bod in het boek 'Fabrieksschoorstenen in Nederland van Arjan Barnard. Vrijdag wordt het boek gepresenteerd, onder de rook van twee Eindhovense schoorstenen.
Zesenzeventig meter hoog zijn ze, de tweelingschoorstenen op Strijp T in Eindhoven. Ze dateren uit 1948 en 1953 en zijn gebouwd door de firma Canoy-Herfkens. Het zijn de meest imposante tweelingschoorstenen die er nog staan in Nederland, zegt Arjen Barnard. En hij kan het weten. Barnard is voorzitter van STIF: de Stichting Fabrieksschoorstenen in Nederland en schrijver van het boek 'Fabrieksschoorstenen in Nederland'.
Fascinatie
Barnard raakte halverwege de jaren tachtig gefascineerd door het fenomeen fabrieksschoorstenen, toen er in zijn woonplaats Hardenberg eentje gesloopt werd. Een inscriptie op een na de sloop achtergebleven steen van die schoorsteen leidde hem bij een zoektocht naar de bouwer: de firma De Ridder.
Dat bedrijf bleek samen met de firma Canoy-Herfkens verantwoordelijk voor de bouw van zo'n 5.000 fabrieksschoorstenen in Nederland, bijna de helft van de in totaal 11.000 fabrieksschoorstenen die er de afgelopen eeuwen gebouwd zijn in dit land. En die ontdekking groeide uit tot een zoektocht naar de gegevens van alle Nederlandse fabrieksschoorstenen die er nog stonden en later ook naar alle verdwenen schoorstenen - de meeste.
Boek
Het resultaat van dat uitputtend onderzoek is nu vervat in een even uitputtend, 462 pagina's dik boek met zo'n 800 afbeeldingen, waar ook aan is meegewerkt door de Helmondse stadshistoricus en grootheid op het gebied van industrieel erfgoed, Giel van Hooff.
Alles wat er maar te bedenken valt over het onderwerp in de titel staat er in: hoe bouw je een schoorsteen, welke technieken worden er gebruikt om rook en/of stoom af te voeren. Welke verschillende vormen zijn er, welke materialen werden er gebruikt en welke verschillende soorten versieringen zijn gangbaar. Ook gaat Barnard in op manieren om een in onbruik geraakte schoorsteen te slopen en wordt de geschiedenis van de bouwers van de schoorstenen belicht. Inclusief de namen van diegenen die bij de bouw van zo'n toren het leven lieten, waar dat was en in welk jaar dat gebeurde.
Schoorstenen
Daarnaast bevat het boekwerk een zeer uitgebreid overzicht van duizenden schoorstenen die er ooit in Nederland hebben gestaan. Een willekeurig voorbeeld? De nog steeds bestaande schoorsteen van restaurant De Steenoven in Helmond, een voormalige steenfabriek, werd gebouwd tussen 1911 en 1916 door de firma Canoy-Herfkens en is 35 meter hoog.
Uiteraard komt ook Eindhoven veelvuldig en uitgebreid aan bod: de geschiedenis van fabrieksschoorstenen is nauw verweven met die van de industrialisatie. Eindhoven neemt zelfs een aparte plek in, stelt Barnard. ,,De oudste Eindhovense nog bestaande schoorsteen is die bij de eerste Philipsfabriek uit 1869 met kort daarna die van de brouwerij Van Zeeland uit 1884 aan de Kanaaldijk Zuid, ter hoogte van de Havenstraat", licht hij toe.
Een heel bijzondere is de relatief jonge schoorsteen van de Campinafabriek uit 1958 tussen Dirk Bootslaan en Kanaaldijk Zuid. ,,Dat is de enige gele schoorsteen in Nederland waarin blauwe letters zijn ingemetseld. Andere kleuren kwamen meer voor, en gele schoorstenen zijn veel zeldzamer dan rode."
Ventoseflat
Eindhoven is de enige stad in Nederland die nog vier hoge, gemetselde schoorstenen van boven de 50 meter kent. ,,Het is bovendien de stad met de grootste c.q hoogste gemetselde tweeling ooit in Nederland gebouwd, die op Strijp T, en deze torens staan er bovendien nog steeds. Een fraaie vorm van hergebruik van torens is die van de schoorsteen van de Ventoseflat, die jaren geleden opnieuw is opgebouwd op de basis uit 1875. En laten we de toren/schoorsteen bij het station ook niet vergeten."
Hier is niet alleen de kenner maar ook de liefhebber aan het woord. Waar die fascinatie vandaan komt? Het zijn, of in veel gevallen beter gezegd waren, landmarks, bepalend voor het stadsbeeld, belangrijk voor het collectieve geheugen. Kijk maar naar de Eindhovense tweeling.
Het boek is te bestellen via de website van STIF.
Terug